12 Ada Lozan'da mı, Uşi'de mi verildi?

Fatih Altaylı'nın kamuoyunda geniş yankı uyandıran "12 Ada Lozan'da verilmedi, Osmanlı 1912'de Uşi Antlaşması'yla verdi" şeklindeki açıklamasına karşılık, tarihçi ve akademisyen Kadir Çandarlıoğlu kapsamlı bir belge incelemesiyle iddiayı yalanladı. Çandarlıoğlu, Uşi Antlaşması'nın adaların devrini değil, geçici işgale ilişkin şartları düzenlediğini ve adaların resmi olarak ancak Lozan Antlaşması ile İtalya'ya bırakıldığını vurguladı.

"Uşi Antlaşması tam tersine İtalyanların adaları tahliye etmesi şartını içeriyordu"

Çandarlıoğlu, tarihçi İsmail Hami Danişmend'in "Osmanlı Tarihi Kronolojisi" adlı eserine atıf yaparak, Uşi Antlaşması'nın 2. maddesinde adaların Osmanlı'ya iadesinin hüküm altına alındığını belirtti. Aynı doğrultuda, Ordinaryüs Prof. Dr. Enver Ziya Karal ve Prof. Dr. Necdet Hayta gibi uzmanların da Uşi'nin geçici bir "rehin işgal" anlamı taşıdığını ifade ettiklerini aktardı.

Prof. Hayta'nın "Ege Adaları Sorunu" başlıklı çalışmasında şu ifade yer alıyor:
"Uşi Antlaşması, Osmanlı açısından tatmin edici bir düzenlemeydi. Çünkü adaların Yunan işgaline uğramasını engellemek için geçici olarak İtalya'ya bırakılmışlardı ve talep halinde iade edilmesi taahhüt altına alınmıştı."

İngiliz arşivinden: İtalya, adaları iade edeceğini 1913'te beyan etti

Kadir Çandarlıoğlu ayrıca, 11 Haziran 1913 tarihli bir İngiliz Dışişleri Bakanlığı belgesine atıfla, İtalyan büyükelçisinin "adalardan çekilme yükümlülüğünü" o tarihte resmen kabul ettiğini belirtti. Bu belgenin, Uşi'nin adaların devrini değil, geçici bir askeri dengeyi tesis ettiğini gösterdiğini vurguladı.

Lozan Antlaşması'nın 15. maddesi: Adaların hukuki devri 1923'te yapıldı

Tarihçi Çandarlıoğlu'na göre tartışmaya son noktayı Lozan Antlaşması'nın 15. maddesi koyuyor. Bu maddede adalar tek tek sayılarak, Türkiye'nin bu adalar üzerindeki tüm egemenlik haklarından İtalya lehine resmen vazgeçtiği açıkça yazılı.

Prof. Dr. Fahir Armaoğlu'nun da belirttiği gibi:
"Oniki Ada, 1923 Lozan Antlaşması ile İtalya'ya bırakılmıştır."

Dr. Yaşar Ertürk ve Prof. Cemalettin Taşkıran'ın eserlerinde de Uşi'nin bağlayıcı bir toprak devri içermediği, ancak Lozan'ın bu devri kesinleştirdiği detaylı biçimde anlatılıyor.

1)
"Adaları 1923te Lozanda vermedik, 1912de Osmanlı Devleti Uşi antlaşmasıyla verdi" diyen FATIH ALTAYLIya belge ve muteber kaynaklarla cevap;

M. Kemal tarafından çıkarılan Minber gazetesinde yazılar yazmış olan tarihçi İsmail Hami Danişmend, "Osmanlı Tarihi Kronolojisi"

Kadir Çandarlıoğlu (@Candarlioglu) May 19, 2025